Mary-Celeste

Skriva til summarsendingina Kon Tiki hjá Birgir Kruse í ÚtvarpinumNú seinasta kvøldið áðrenn Kon Tiki leggur upp fyri veturin, vil eg siga tykkum ta gátuføru, men sonnu søguna um briggina Mary-Celeste.

Tann 4. desember 1872 kom skiparin á trímastruni Dei Gratia, Moorhouse kapteynur, á veg úr New York fram á eitt skip, ið bert silgdi við einum klyvara og stakfokkuni, og sum eins og hann var undir amerikonskum flaggi.Teir varnaðust beinanvegin, at briggin helt eina sera óstøðuga kós, og so skjótt teir vóru nóg nær, signaleraðu teir. Har kom onki svar.

Nú teir nærkaðust, sá Moorhouse, at briggin var ongin onnur enn Mary-Celeste, skipið, sum vinmaður hansara Benjamin Briggs førdi, og sum var farið úr New York sama dag sum Dei Gratia, tann 7. november.

Moorhouse kapteynur sendi ekkafullur tríggjar mans umborð á Mary-Celeste.

Fyrst stýrimaður, Deveau, ein av teimum trimum, segði soleiðis frá:"Tá vit komu umborð sóu vit, at ongin var við rórið, og tað stóð einsamalt og snaraði úr einari ætt í hina. Vit vóru um alt skipið av dekkinum og niður í lastina, men har var ikki eitt menninskja. Í lastini var nakað av sjógvi, og á millumdekkinum og har afturi var farvegur eftir sjógvi, men onki hættisligt. Lastalúkurnar vóru opnar, tann eina lá og sløddist eftir dekkinum, kumpassin var brotin, og báðir bjargingarbátarnir vóru burtur. Heldur ikki sekstanturin og onnur navigatiónstól vóru í kahúttini hjá skiparanum, bert skipsdagbókin lá eftir, og seinastu ferð skrivað var í hana, var 24. november.

Í manningarrúminum hingu oljudansar og koyggjusekkir ruddiligir og klæðir hingu á snóri. Ongi spor av harðskapi vóru nakrastaðni. Í kahúttini við síðuna av skiparans funnu vit eina stovuurgu og eina stóra kistu við kvinnu- og barnaklæðum og leikum. Í lastini vóru tunnur við hvalalýsi og aðrar við brennivíni. Tá vit heldur skundisliga vildu sleppa okkum av hesum óhugnaliga kvirra skipinum, hoyrdu vit eitt mjarr úr kabússuni. Í einum skápi sat ein svørt, grønoygd ketta. Tíverri kundi hetta eygnavitni ikki annað enn at mjarra."
Moorhouse kapteynur og manning hansara sleipaðu nú Mary-Celeste til Gibraltar, har teir koma inn tann 12. desember.

Í sjórættinum kom fram, at umborð á Mary-Celeste høvdu verið Briggs kapteynur, kona og dóttir hansara, ein yvirmaður, ein kvartermeistari, seks matrósar og ein kokkur. Í lastini vóru tunnur við brennivíni, so almenni ákærin ímyndaði sær hesa frágeiðingina:"Matrósarnir á Mary-Celeste kunnu hava drukki seg fullar, myrt skiparan og húski hansara, yvirmannin og kvartermeistaran og blakað líkini fyri borð. Tá seinni er runnið av teimum, og teir hava varnast ógerðina, teir hava gjørt, munnu teir vera farnir av skipinum, og er helst upptikinir av øðrum skipi."

Onki kom nakrantíð fram, sum staðfesti hesa frágreiðing, men heldur onki, sum avnoktaði hana. James Winchester høvuðsparteigarin í Mary-Celeste, upplýsti, at stovuurgan var ogn Mrs. Briggs, og at tann eini av bjargingarbátunum, var tikin av Mary-Celeste til umvælingar, áðrenn hon fór úr New York 7. november. Í sjórættinum tann 24. mars 1873 var avgjørt at geva Moorhouse kapteyni og manning á Dei Gratia ein fimtapart av virðinum av Mary-Celeste íroknað lastina í bjargingarløn, altso 1700 pund sterling.

Í 1913, 40 ár seinni, bíður blaðstjórin á londonarblaðnum Strand Magazine høvuðsritstjóra sínum til fundar:

- Blað okkara hevur ikki líka stórt upplag, sum kappingarneytar okkara, so eg havi avgjørt, at vit skulu taka søguna um Mary-Celeste uppaftur.

- Øll tosa um hatta, svarar ritstjórin, men ongin hevur nakrantíð loyst gátuna.

- Júst tað! Vit fara at endurgeva, hvat veruliga hendi, og so fara vit at biðja kendar rithøvundar um at koma við hvør sínar loysn, í stuttsøguformi!

H.G. Wells, Conan Doyle, Morley, Roberts vóru fyrsti spurdir, og teir játtaðu beinanvegin, og síðani fleiri kendir krimisøguhøvundar við teimum. Strand Magazine fekk eina ótrúliga framgongd í søluni. Túsundavís av lesarum skrivaðu inn og komu við ymiskum øðrum loysnum á gátuni, hvør meira ótrúlig enn onnur. Ein helt, at tað var kokkurin, sum var vorðin ørur í høvdinum og hevði eitrað øll, ein helt, at tað mátti verða eitt veldugt aldubrot, sum í einum hevði skola manning og ferðandi burtur. Nei, tað var ein yvirvaksin høgguslokkur, sum hevði tikið alt við sær; ella tað var gandur, onki at ivast í, har var jú svørt ketta umborð. Ja, onkur helt, at tað máttu vera marsmenn o.s.fr. Amerikanskir rithøvundar sendu sínar loysnir, J. L. Hornibrool segði tað vera sjórænarar úr Rif, sum høvdu gjørt tað, teir rændu ofta úti á miðum Atlantshavinum. Onnur meintu, at Moorhouse kapteynur og manning hansara høvdu gjørt tað av við øll, fyri at fáa bjargingarlønina.

Kríggi kom so í 1914, og fólk høvdu annað at hugsa um, men ikki so skjótt var tað yvirstaðið fyrr enn fólk aftur fóru at penta søgur saman. Nú var so long tíð gingin, at upprunaligu hendingarnar vóru meira ella minni gloymdar, og sjálvt tað sera álítandi franska blaðið Mercure de France greiddi í eini grein 15. oktober í 1921 frá, at tá Moohouse kom umborð á Mary-Celeste stóð maturin enn heitur á borðinum og at í kahúttuni hjá kvartermeistararnum funnu teir eina talvu har hann hevði skrivað: "Sera løgið, góða kona mín."
Í 1925 hendi so tað undarliga, at enski rithøvundurin Lawrence J. Keating í eini samrøðu við eitt londonarblað segði:

- Ongin Mary-Celeste gáta er longur! Eg havi loyst hana.

Hann segði seg hava funni tann einasta, sum var sloppin frá vanlukkuni við lívinum, kokkin á Mary-Celeste. Hann var yvir 80, og búði nú í eini lítlari bygd uttanfyri Liverpool. Pemberton skuldi hann eita.

Tvey ár seinni gav Keating bók út sum kallaðist: Seglskipi Mary-Celeste. Endaliga frágreiðingin uppá ta stóru Atlantshavsgátuna.
Hvussu sonn hendan søgan veruliga var, kunnu vit loyva okkum at ivast í. Hvussu var og ikki, so var kokkurin Pemberton ongantíð funnin, mest sannlíkt var, at hann ongantíð hevði verið til, og Keating hevði í allari frásøgn síni púra gloymt, at Briggs kapteynur hevði dóttur sína við umborð, at stovuurgan enn var á skipinum, tá tað var funnið, og ongi av nøvnunum hann gav manningini samsvaraðu við tann upprunaliga listan.

Enn er gátan um Mary-Celeste ikki loyst, og serliga nakrir spurningar standa eftir, m.a. hví tók Briggs kapteynur ikki skipsdagbókina við sær, tá hann tók alla hina navigatiónsútgerðina? Hvussu kundi eitt skip uttan manning sigla í 10 dagar, frá 24. november til 4. desember, 500 sjómíl, og ikki fara av kós? Um tey bæði skipini vóru farin úr New York saman dag, høvdu tey so veruliga mist hvørt annað úr eyksjón? Um ja, var tað so ikki eitt sindur ov ótrúligt, at tey hittust aftur á hesum veldiga havinum, undir hesum løgnu umstøðunum?

Spurningarnir eru enn fleiri, og munnu vit ikki øll hava ein lítlan hug til at gera okkara egnu frágreiðing uppá hesa gátuna?

Um nakar skuldi havt eitt framhald ella eina nýggja loysn á gátuni um Mary-Celeste, so er tú vælkomin at skriva tað inn í "comments". Tað hevði verið spennandi!